گفتگو با اساتید گروه میکروب شناسی و ویروس شناسی دانشگاه

    اقدامات گروه ویروس شناسی و میکروب شناسی ؛ طی سالها از روند رو به پیشرفتی برخوردار بوده است 

سی‌ام فروردین ماه سالروز ولادت حکیم شهیر، احمد گرگانی ( جرجانی ) طبیب و پزشک حاذق و برجسته قرون پنج و شش هجری که با عنوان روز " علوم آزمایشگاهی" نامگذاری شده، فرصتی است برای یادآوری و پاسداشت خدمات تلاشگرانی که با ارائه خدمات تشخیصی در آزمایشگاه ها، یاری‌گر همیشه‌ی جامعه پزشکان و تسریع کننده درمان بیمارانی هستند که رهایی از درد و رنج بیماری را؛ حتی به قدر دقایق و ثانیه هایی آرزومندند. پایگاه خبری وب دا، ضمن تبریک روز جهانی " علوم آزمایشگاهی" به تمامی فعالان و خدمتگزاران این عرصه، گفتگویی داشته با سه تن از اساتید فرهیخته گروه ویروس شناسی و میکروب شناسی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که شرح آن را در ادامه می خوانید:

وب دا: ضمن عرض خیر مقدم خدمت هر سه استاد بزرگوار، استاد قزوینی لطفا بفرمایید که چه سالی و در کجا متولد شدید و تحصیلات ابتدایی تا دانشگاه را در کجا سپری کردید؟

با تشکر از زحمات مسئولین محترم روابط عمومی دانشگاه، من کیارش قزوینی، متولد سال 1349 در مشهد هستم و تحصیلات دبستان تا دبیرستان را در همین شهر ( در دبیرستان های ابن یمین و شهید حکمت) گذراندم و سال 1367 در دانشگاه علوم پزشکی مشهد پذیرفته شدم.

بنده قریب به 37 سال است که در این دانشگاه فعالیت دارم؛ البته مقطعی به عنوان دانشجو، مقطعی به عنوان نیروی پیام آور بهداشت، مقطعی به عنوان رزیدنت دانشجوی دکتری تخصصی و اکنون هم به عنوان عضو هیأت علمی . در واقع از سال 1382به عنوان عضو هیأت علمی در خدمت گروه میکروب شناسی و ویروس شناسی قرار گرفتم که این خدمت را توفیق بزرگی می دانم و به لطف خداوند و امام هشتم که بیش از 30 سال است که در این مجموعه خدمت می کنم.

وب دا: استاد درخشان لطفا در ابتدا، بیوگرافی مختصری از خود عنوان بفرمایید؟

 ضمن تشکر از شما و فرصتی که در اختیار گروه میکروب شناسی و ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی مشهد قرار دادید، بنده محمد درخشان هستم، متولد 1340 در شهرستان فردوس. تحصیلات ابتدایی تا متوسطه را در زادگاهم گذراندم و سال 1358 وارد دانشگاه علوم پزشکی تهران شدم، پس از چند سال به دانشگاه علوم پزشکی مشهد منتقل و در دانشگاه علوم پزشکی مشهد فارغ التحصیل شدم. مدتی دوره طرح و سربازی را خدمت کردم و در شهرستان قائنات دارای مسئولیت بودم، سپس در معاونت درمان سازمان تأمین اجتماعی مشهد، مشغول به کار شدم و سپس به مرکز بهداشت استان منتقل و در خدمت مردم بودم. بعد از آن برای ادامه تحصیل به کشور انگلیس رفتم و موفق شدم رشته ویروس شناسی را در آنجا به اتمام برسانم و سپس به دانشگاه علوم پزشکی مشهد بازگشته و عضو هیأت علمی دانشگاه شدم و از آن زمان نیز در خدمت دانشگاه مسئولین و اساتید معزز هستیم.

وب دا: دکتر فارسیانی ضمن خیرمقدم، بفرمایید در کجا و چه سالی متولد شدید؟

من هادی فارسیانی، متولد سال 1358 در شهر قزوین هستم، تحصیلاتم را تا مقطع دیپلم در زادگاهم طی کردم و مقطع کارشناسی ام را در سال 1380 از دانشگاه زنجان و مقطع کارشناسی ارشد را در دانشگاه علوم پزشکی شیراز طی سال 1384 سپری و موفق به اخذ مدرک میکروب شناسی شدم، سال 1384 عازم خدمت سربازی شدم و این دوره را در بیمارستان شهید چمران وزرات دفاع استان تهران گذراندم. در پایان دوره سربازی، طرح مقطع کارشناسی ارشد را در دانشگاه علوم پزشکی زابل به عنوان مربی و عضو هیأت علمی این دانشگاه به مدت دو سال از سال 1386 تا 1388 خدمت کردم. سال 1388 در آزمون دکتری دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان اولین گروه دانشجویان دکتری باکتری شناسی  پذیرفته شدم و سال 1394 فارغ التحصیل شدم. از سال 1395 نیز به عنوان عضو هیأت علمی در گروه میکروب شناسی و ویروس شناسی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خدمت اساتید محترم و مردم عزیز مشهد هستم.

وب دا: همه شما اساتید بزرگوار در حوزه باکتری شناسی و ویروس شناسی از فعالان عرصه آزمایشگاهی کشور و از افتخارآفرینان علوم آزمایشگاهی به شمار می آیید و با سابقه درخشانی که در این عرصه دارید در بحث عفونت های بیمارستانی، خدمت بسیار مؤثری به سرانجام رساندید . لطفا در خصوص عفونت های بیمارستانی که به عنوان یک خطر مطرح است و  که تلاش های بسیار زیادی در این مسیر داشتید توضیحاتی بفرمایید؟

دکتر قزوینی: پیشاپیش روز علوم آزمایشگاهی را خدمت اساتید محترم آزمایشگاه، تمام دست اندرکاران، پرسنل و همه کسانی که در آزمایشگاه فعالیت می کنند تبریک عرض می کنم. همان طور که می دانید 30فروردین ماه، روز علوم آزمایشگاهی است و باید زحمات این بزرگواران گرامی داشته شود، اما در راستای فرمایش شما باید عرض کنم که، عفونت ها در سال های اخیر یک تغییر مسیری داده اند، در سال های دور بیماری هایی مثل وبا، حصبه و طاعون ... به وفور وجود داشت که با اقدامات بهداشتی و ارتقای سطح آگاهی و شرایط زندگی، اقدامات پیشگیرانه، درمان ها، آنتی بیوتیک ها و... کنترل گردید و عملا بشر توانسته موارد ابتلا را بسیار کم کند. امروزه کمتر موارد طاعون و کزاز را شاهد هستیم، از طرفی دیگر در بیمارستان ها اقدامات پزشکی زیاد شده و کارهایی که قبلا انجام نمی شده از قبیل؛ شیمی درمانی، جراحی های بزرگ، پیوند اعضا و خیلی از این اقداماتی که بیماران را مستعد می کند و سیستم های ایمن را سرکوب می کند. لذا تعداد افرادی که در بیمارستان هستند نسبت به سال های قبل خیلی بیشتر شده و ما امروزه طیف گسترده ای را در بیمارستان بستری می کنیم و اقدامات درمانی انجام می دهیم.

یک پدیده ای که از سال ها پیش ایجاد شده، عفونت هایی است که در بیمارستان ها دیده می شود و گسترش هم پیدا می کند، یک مشکل پر رنگی که در رابطه با آنها دیده می شود، این است که چون بسیار مقاوم به آنتی بیوتیک ها هستند، درمان آنها نیز خیلی مهم و مشکل شده است. یعنی همان گونه که بیماری های اکتسابی از جامعه را موفق شدیم کم کنیم از آن طرف بیماری های اکتسابی از بیمارستان هم حجم زیادی را به خود اختصاص داده است.

در بیمارستان ها افراد زیادی، دست اندرکار مقابله و پیشگیری هستند و آزمایشگاه یک رکن بزرگ است. از این گروه پزشکان متخصص عفونی نقش پررنگی دارند، پرستاری به خصوص کمیته کنترل عفونت نقش پررنگی دارد، مسئولین بیمارستان که پشتیبانی و حمایت را برعهده دارند در این حوزه هم نقش مهمی ایفا می کنند، این ارکان در کنار یکدیگر چند کار را انجام می دهند، اولین مورد انجام پایش و گزارش گیری است که مثلا در یک ماه، چند عفونت بیمارستانی داشته ایم؟ در کجا عفونت بیمارستانی وجود داشته؟ با چه شرایطی و نسبت به گذشته از چه وضعیتی برخوردار است؟ چه مقدار مقاومت داشته ایم؟ راه احتمال انتقالی را حدس می زنند و...حجم زیادی از کار را، از جمله برنامه ریزی، اجرا، پیشگیری و کمک به درمان در راستای پیشگیری از عفونت های بیمارستانی، در کمیته های کنترل عفونت بیمارستانی انجام میشود که در تمام بیمارستان های این کمیته جزء کمیته هایی است که الزاما باید وجود داشته باشد و یک نفر از آزمایشگاه، ترجیحا میکروب شناس باید در آن حضور داشته باشد.

از همان ابتدا که سال 1381-1382 که من توفیق داشتم و در دانشگاه بودم، این کمیته کار خود را در بیمارستان قائم (عج) آغاز کرد و بنده توفیق داشتم به عنوان مسئول کمیته، با این جریان همراه شوم و اقدامات زیاد و قدم های بزرگی برداشته شد. مسئول کمیته در بیمارستان امام رضا(ع)، اقای دکتر فارسیانی هستند، در بیمارستان اکبر اقای دکتر درخشان تشریف دارند و قدم های بزرگ و اقدامات گسترده ای را انجام داده اند و به بیمارانی که بستری می شوند کمک می شود تا شرایط ایمن تری داشته باشند و کمتر دچار عفونت شوند.

وب دا: استاد درخشان، شما در حال حاضر مدیر گروه میکروب شناسی و ویروس شناسی هم هستید، لطفا از حال و هوای گروه بفرمایید و اینکه چند عضو هیأت علمی، استاد و دستیارانی در کنار شما هستند؟

در ابتدا یک مقدمه ای را عرض کنم؛ همان طور که مستحضر هستید دانشکده پزشکی، از سال 1328 در شهر مشهد تأسیس شد و اولین دانشکده، دانشگاه فردوسی از قدیم بود که بعد گسترش پیدا کرد و در نهایت جدا شد و به طور مستقل دانشگاه علوم پزشکی مشهد نام گرفت. اولین گروهی که، در آن زمان در دانشکده تشکیل شد، گروه میکروبیولوژی بود که به همت اساتید بزرگواری همچون استاد فقید، جناب آقای دکتر میردامادی که به عنوان پیشرو این گروه بودند و زحمات زیادی کشیدند، انجام شد، تا اینکه گروه به این مرحله فعلی رسیده است.

ساختار گروه، بر این قراراست که در گروه ما دو بخش باکتری شناسی ویروس شناسی وجود دارد. در بعضی از دانشگاه های بزرگ کشور، دو گروه، ویروس شناسی و باکتری شناسی از یکدیگر جدا هستند و ما این کار را نکردیم به این دلیل که، بسیار با یکدیگر هماهنگ هستیم و می توانیم در جهت ارتقاء کیفی بیماری های ویروسی و میکروبی، که در واقع در یک طبقه بندی میکروب قرار می گیرند، کار را پیش ببریم. همان طور که می دانید، میکروب ها اهمیت خیلی زیادی دارند و شامل باکتری، ویروس، قارچ، انگل و موجوداتی که در واقع ریز هستند.

وب دا: چه مدت از انتخاب شما به عنوان مدیر گروه می گذرد؟

بنده اخیراً مدیر گروه شده ام و قبل از من آقای دکتر قزوینی، سرکار خانم دکتر مشکات و استاد فقید اقای دکتر صادقیان و استاد فقید آقای دکتر قناعت مدیر گروه بودند. زمانی که من از خارج از کشور برگشتم، ویروس شناسی به این شکل نبود و این علم در دهه اخیر فعال شده، اساتید مجربی وارد صحنه شدند و تک تک اساتید مورد شناخت همه هستند، بنابراین ما در حوزه ویروس شناسی خیلی حرف برای گفتن داریم. اساسا آنچه در نوشته ها موجود است، ویروس شناسی یک علم جوانی است، و باکتری خیلی سابقه دارد.

استاد قزوینی کاملا مستحضر هستند که زمانی که من به ایران برگشتم در گروه ما تنها سه دانشجوی کارشناسی ارشد داشتیم اما اخیرا افتخارمان در گروه این است که بیش از 100 دانشجوی ارشد داشته ایم و در حال حاضر نیز تعداد بیشماری دانشجوی پست گراجوئت، به خصوص دانشجویانی که، به عنوان مهمان های خارجی ما( بین الملل) اضافه شدند، را داریم. بنابراین حجم وسیعی از کار توسط گروه میکروب شناسی و به همت اساتید انجام می شود. 

در زمینه ویروس شناسی هم فقط اشاره کنم که، گاهی ویروس ها بلایی بزرگ را به تمام دنیا می آورند، از جمله پاندمی و همه گیری که در مورد کرونا انجام شد و جا دارد که از همین جا از همه اساتید و دانشجویان و مسئولین معظم تشکر کنم که خیلی در گروه و سایر قسمت ها فعالیت داشتند و ما موفق شدیم حداقل تا جایی که می توانستیم بیماری کرونا را در سطح منطقه خود، مهار کنیم و درحوزه تشخیص، هزاران و شاید بتوان گفت صدها هزار تست کرونا در مشهد به همت اساتید انجام شد و این موضوعی است که اهمیت رشته را می رساند.

از طرفی گروه ما، در سه قسمت فعالیت می کند، در قسمت آموزش که به دانشجویان آندرگرجوئت( دانشجویان علوم پایه) و دانشجویان پست گرجوئت ( دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی) و حتی آسیستان ها، بخش های عفونی و پاتولوژی، خدمت می کنند. در حوزه پژوهش که به شدت گروه فعال است و ما مرکز تحقیقات مقاومت های میکروبی را داریم، که سال 1385 این مرکز را فعال و راه اندازی کردیم. در این مرکز تحقیقات عمده ای انجام می شود؛ تحقیقاتی که حتی منجر به تولید محصولاتی شده است.

اما نکته ای که همیشه تمایل داشتم آن را عنوان کنم این است که، دانشگاه علوم پزشکی مشهد در زمینه ارتباط بین رشته های تک رشته ای و بالین بیمار حرف اول را می زند و من عقیده دارم یک الگو برای همه کشور است، که باید از آن حمایت شود ، مفهوم آن است که ما از اساتید مجرب که تک رشته ای آزمایشگاهی هستند در بالین بیمار استفاده کنیم. در واقع می توان گفت رشته و گروهی که ما داریم، گروه پایه بالین است. خدا رحمت کند، مرحوم دکتر صادقیان که این فرمایش را کردند و ما متوجه شدیم که چه سخن نغز و خوبی است و دقیقا از پتانسیل اساتید و تجربه اساتید در جهت حل مشکلات بیماری های مردم  استفاده می شود.

ما در زمینه باکتری، در حال حاضر بسیاری از مسائل را به شکل تخصصی و فوق تخصصی حل می کنیم و در حوزه ویروس نیز همین طور است و به نظر من برای دانشگاه علوم پزشکی مشهد یک پتانسیل به شمار می رود که از این ظرفیت موجود گروه ان شااله استفاده شود و ما نیز هر کاری که از دستمان ساخته است، دریغ نکنیم. ما اساتید جوانی در گروه داریم مثل آقای دکتر فارسیانی و اکنون افتخار داریم به عنوان استاد دانشگاه در خدمت ایشان هستیم.

وب دا: دکتر فارسیانی محور فعالیت ها و محورهای برنامه های شما باکتری ها است در این باره توضیحاتی بفرمایید؟

روز علوم آزمایشگاهی را خدمت اساتید و همکاران گرامی، دانشجویان محترم و پرسنلی که در ازمایشگاه های مختلف بیمارستان ها مشغول هستند تبریک عرض می کنم و برای همه عزیزان آرزوی موفقیت دارم. درحوزه باکتری شناسی دو گروه عفونت ها را داریم، اول عفونت هایی که در سطح جامعه است و دوم عفونت های بیمارستانی است و تقریبا در هر دو زمینه همکاران باکتری شناس ما در آزمایشگاه فعالیت می کنند.  یک بخش مربوط به عفونت های سطح جامعه و تشخیص آنها است و یک بخش دیگر مربوط به پیشگیری و تشخیص به موقع عفونت های بیمارستانی است و یک بخش نیز که بحث کمیته های کنترل عفونت است و اخیرا خیلی مطرح شده است بحث مصرف منطقی آنتی بیوتیک است.

 همکاران آزمایشگاه به خصوص همکاران باکتری شناس نقش مهمی در مصرف منطقی آنتی بیوتیک دارند، آنها در جلسات شرکت می کنند و نظرات و توضیحات علمی خود را برای اینکه ما بتوانیم مصرف آنتی بیوتک ها را منطقی کنیم و همچنین از مقاومت آنتی بیوتیک جلوگیری کنیم و به اقتصاد درمان کمک نموده و از طرفی مقاومت آنتی بیوتیک را کاهش دهیم، مطرح می کنند.

در حوزه تشخیص این عفونت ها، ما روشهای قدیمی داریم که این روش های قدیمی در آزمایشگاه های بیمارستان آموزشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ازجمله؛ بیمارستان امام رضا(ع) و قائم(ع)، دکترشیخ و اکبر، بیمارستان دکتر شریعتی از قدیم الایام انجام می شده و در واقع فعالیت همکاران ما در تشخیص به این گونه است که، در ابتدا این تست های قدیمی را گسترش دادند و بر انجام آن و تست هایی که به عنوان تست های اولیه از آنها یاد می کنند،  نظارت دارند.

در طی 10و 15 سال اخیر، با توجه به اینکه گسترش تست های تشخیصی جدید، به خصوص تست هایی که پایه مولکولی دارند و در دنیا گسترش زیاد پیدا کرده اند، سریع تر انجام می شوند و ممکن است کیفیت مناسبتری نسبت به تست های قدیمی داشته باشند، اخیرا درگروه میکروب شناسی، همکاران باکتری شناس ما و همین طور همکاران ویروس شناس خیلی در زمینه تشخیص مولکولی تلاش کردند.

خوشبختانه در 10 سال اخیر خیلی از بخش های تشخیصی میکروب شناسی ما در بیمارستان ها، به همت اساتید خوب گروه میکروب شناسی و ویروس شناسی انجام شده ودر حال حاضر آزمایشگاه میکروب شناسی ما در بیمارستان های امام رضا(ع) و قائم (عج)، به عنوان دو آزمایشگاه هایی هستند که بالاترین امتیاز را در ارزیابی ها کسب کردند و به عنوان آزمایشگاه های رفرانس میکروب شناسی در استان خراسان مطرح هستند و درحوزه آموزش، تشخیص و استفاده از روش های نوین و همینطور در حوزه پژوهش به عنوان بیمارستان هانی محسوب می شوند که مرکز روشهای تشخیصی جدید هستند.

افزایش تست های تشخیصی جدید، افزایش دستگاه های اتومات از جمله؛ دستگاه اتومات کشت خون در بیمارستان های امام رضا(ع)، قائم (ع)، اکبر و دکتر شیخ باعث شد این آزمایشگاه ها خیلی بهتر و به روزتر شوند.

در بیمارستان هایی که آزمایشگاه های میکروب شناسی، وجود دارد و آزمایشگاه هایی که همکاران میکروب شناس و ویروس شناس حضور داشتند، تکنیک های به روزتر و تست های تشخیصی بهتری به نسبت بیمارستان هایی که همکاران میکروب شناس و ویروس شناس حضور ندارند یا کمتر حضور دارند، انجام می شود که نشان دهنده این است که حضور اعضای هیأت علمی میکروب شناس و ویروس شناس در آزمایشگاه ها چقدر می تواند به گسترش تست های تشخیصی به روز و گسترش تشخیص سریع تر و بهتر عفونت ها، به خصوص در مورد باکتری ها و ویروس ها کمک کند.

وب دا: استاد قزوینی لطفا خدمات تخصصی تان در راستای مقابله با میکروب ها در سطح بیمارستان ها را به صورت محوری بفرمایید؟

از حدود یک دهه گذشته، مقاومت باکتریال نسبت به آنتی بیوتیک روز به روز بیشتر شده و پیش بینی های جهانی بر این است که تا سال 2030یا حداکثر سال 2050عملا آنتی بیوتیک ها کارایی اصلی خود را از دست می دهند و بالطبع از همین الان باید به فکر جایگزین ها باشیم. بنده از سال های 1393-1394فعالیت پژوهشی خودم را در مورد پپتیدهای ضدمیکروبی انجام دادم. پپتدیهای ضد میکروبی، پروتئین هایی هستند که موجودات زنده در بدن آنها برای جلوگیری از ایجاد عفونت ترشح می شود. ما انسان ها در بزاق خود لیزوزیم داریم در شیر لاکتوفرین داریم و یک سری پروتئین لیزوزین در اشک داریم که جلوی عفونت را می گیرند. در بدن هر موجود زنده ای یک تعداد پروتئین وجود دارد.

از سال ها پیش در دنیا به فکر ساخت این پروتئین ها بوده و ما به دنبال این هستیم که یک روش ارزان، عملی و تا حد زیاد بتوانیم این پروتئین ها را تولید کنیم و لذا با کمک های دانشجویان دکتری و ارشد و هچنین فوق دکترا و استاد و پسا دکترا، یک تعداد دانشجو عنوان پایان نامه خود را این موضوع انتخاب کردند و اکنون توالی 6 پپتید ضدمیکروبی را آماده کرده ایم و در مخمر قرار دادیم و این مخمرها می توانند برای ما پپیتیدهای ضد میکروبی در حجم های مختلف تولید کند که انها یک گزینه ها و جایگزین هایی هستند برای زمانی که آنتی بیوتیک ها خوب کار نمی کنند.

در زمینه کابردهای انها نیز که برای درمان زخم معده بر روی موش به کار برده ایم و بر روی نمونه بالینی انسانی در حال تحقیق هستیم. برای زخم های پوستی پایان نامه ای را انجام داده ایم که کارایی قابل قبولی داشته است. برای عفونت ها بر موش ارزیابی شده و عفونت های سیستمیک را توانسته درمان کند و کارآمد بوده است. برای پیشگیری و درمان اکنه در حال انجام است.

برای بهداشت دست یک طرحی داریم که برای ضد عفونی دست ها همراه الکل برای طولانی کردن و تقویت اثر الکل از این پپتیدها استفاده می کنیم و یک سری طرح های دیگر که این پپتیدها علاوه بر از بین بردن باکتری، خواص ضد سرطان و ضد التهاب برای انها دیده شده است. در بیماری کولیت اولسروز کارهای خوبی انجام شده و در موش ها بسیار پاسخ مطلوب بوده است و در انسان نیز در حال انجام دادن تحقیق هستیم.

من امیدوار هستم که بتوانیم ابزار جایگزینی را آماده کنیم تا اگر زمانی آنتی بیوتیک ها، نتوانستند کارآیی لازم را داشته باشند بتوانیم یک ابزاری داشته باشیم که حداقل عفونت ها را درمان کنیم و در دنیا جزء مراکزی هستیم که خوب جلو می رویم و خیلی از سطح جهانی عقب نیستیم.

وب دا: چه عواملی موجب شکل گیری پاندمی کرونا شد ؟

استاد درخشان: این سوال خیلی سختی است، قبل از اینکه وارد پاسخ شوم، خدمت شما عرض می کنم که ویروس ها موجودات عجیبی هستند و با همه موجودات و میکروب های دیگر فرق می کنند. ویروس ها موجوداتی هستند که باید وارد سلول شوند، در واقع ویروس وقتی در خارج از محیط است هیچ فعالیتی ندارد و برای فعالیت و بقای خود باید وارد بدن شود، بنابراین یک تنازع بقایی در اینجا صورت می گیرد که ویروس وارد بدن و سلول شود و تولید مثل می کنند و خارج می شوند.

ما بحثی تحت عنوان بیماری های نوپدید داریم، یعنی شکل جدید از موجود شکل می گیرد و برای ما خطرناک می شود که در بحث کرونا این قضیه اتفاق افتاد. در همه بیماری های ویروسی به خصوص ویروس هاي كه R&D  دارند مي توانند باعث نوتركيب شوند، كرونا هم اين قضيه را داشت و بشر هر چند سال يك بار با يك پاندمي ويروس نوتركيب مواجه مي شود و هر چند مدت بايد منتظر يك پاندمي در سطح دنيا باشيم كه اخيرا به لطف خدا پيشرفت هايي كه بشر و علم كرده به خصوص در زمينه مولكولي ويروس شناسي ، به محض شروع پاندمي در دنيا با آن مقابله مي شود.

عوامل متعددي در شكل گيري اين پاندمي نقش دارد، كه مهم تر از همه خود طبيعت است يعني اتفاقي كه در طبيعت يا اين نوع تركيب شدن اتفاق مي افتد و بدن با آن موافق نيست؛ يعني ايمني لازم را ندارد و جمعيت كلي ايمني ندارند، يك شكل جديد هم از ويروس در سطح بشريت اتفاق مي افتد كه بعد باعث پاندمي يا همه گيري مي شود و پاندمي يعني عالم گيري. يعني از سطح يك منطقه خارج شده و تمام دنيا گرفتار آن شده ند.ما در پاندمي كرونا اين را داشتيم و مشاهده كرديد كه ايران نيز جزء كشورهاي پيشرو در زمينه مبارزه با پاندمي بود و حتي در زمينه توليد واكسن نيز ما موفق بوديم.

وب دا: بحث مقاومت آنتی بیوتیکی به عنوان بحث مورد روز و سوال خیلی ها می باشد، اقدامات و برنامه های شما به صورت محوری در این زمینه چیست؟

دکتر فارسیانی: همان طور که استاد قزوینی فرمودند، مقاومت آنتی بیوتیکی در 20 سال اخیر اهمیت پیدا کرده و میزان مقاومت آنتی بیوتیکی در باکتری ها به خصوص در باکتری های مقیم بیمارستان که عفونت های بیمارستانی هستند بسیار زیاد شده است. البته این مقاومت ها متأسفانه در چند سال اخیر به دلیل مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها، گسترش یافته است و ما در آزمایشگاه در واقع تلاش مان بر این است که بتوانیم فنوتیپ های مقاومت آنتی بیوتیکی را هر چه سریع تر بهتر و دقیق تر تشخیص دهیم، چون تشخیص سریع تر و کامل تر این فنوتیپ ها می تواند به پزشک کمک کند ؛ برای اینکه بتواند بهترین آنتی بیوتیک را برای درمان آن باکتری ها انتخاب، پیدا و استفاده نماید. در واقع هر چه قدر سریع تر و بهتر، درمان صورت بگیرد احتمال اینکه بیمار نجات پیدا کند و میزان مرگ و میر کاهش یاد، زیاد است.

به همین دلیل ما در آزمایشگاه میکروب شناسی در بیمارستان های اکبر و امام رضا(ع)، تلاش مان بر این بوده که کیفیت انجام تست های حساسیت آنتی بیوتیکی که نتایجی را در اختیار پزشک قرار می دهد را افزایش دهیم. همچنین ما یک سری تست های سنتی داریم که، روش تشخیصی دیسک نام دارد که از گذشته در بیمارستان های قائم (عج)، امام رضا(ع) و اکبر انجام می شود، اما در پنج سال اخیر به همت همکاران محترم باکتری شناس، در بیمارستان ها به سمت روش های جدیدتر رفته ایم، روشهایی که بهتر است و سریع تر انجام می شود و تعداد آنتی بیوتیک هایی که حساسیت آنها مشخص می شود نسبت به رو شهای سنتی خیلی بیشتر می شود. به عنوان مثال در روش های جدید که عمدتا بر اساس تشخیص MIC است یا تشخیص حداقل غلظت آنتی بیوتیک که می تواند باعث توقف رشد باکتری شود در واقع عدد MIC تعیین می شود، علاوه بر اینکه این عدد میتواند به پزشک خیلی کمک کند، ثانیا تعداد انتی بیوتیک هایی که با روش های جدید، حساسیت آنها سنجیده می شود، خیلی بیشتر می شود مثلا از هشت یا 9 انتی بیوتیک به 25آنتی بیوتیک می رسد.

مثلا دستگاه جدیدی به نام فونیکس که به همت همکاران در بیمارستان امام رضا(ع)، نصب و راه اندازی شده و استفاده می شود و یک دستگاهی برای تشخیص آنتی گرام باکتری ها در بیمارستان اکبر استفاده می شود، البته این دستگاه ها مشکلی که دارند این است که تهیه کیت انها دشوار است و اگر ان شااله بتوانیم این مشکل را رفع کنیم وجود این دستگاه ها در بیمارستان اکبر ، امام رضا و قائم (عج)، باعث میشود که ما بتوانیم آنتی بیوگرام خیلی بهتر با کیفیت خیلی بهتر و با تعداد بیشتری در اختیار پزشکان قرار دهیم. این در مورد باکتری هایی است که به هفت یا هشت تا آنتی بیوتیکی که به صورت تست های قدیم ما می گذاشتیم به همه آنها مقاوم هستند و بنابراین وقتی برای 25آنتی بوتیک می گذاریم احتمالا یک یا دو آنتی بیوتیک در این آنتی بیوتیک ها هستند که حساس بوده و به پزشک می گوید که شما این باکتری را با این آنتی بیوتیک ها درمان کنید.

وب دا: جایگاه گروه دانشگاه ما را در سطح کشور بفرمایید؟

استاد درخشان: جایگاه ما در سطح کشور، جایگاه خوبی است و ما می توانیم ادعا کنیم که جزء چند دانشگاه برتر در زمینه میکروب و ویروس هستیم، در دانشگاه هم همین طور است. یعنی در کل دانشگاه مشهد آمارها را نگاه کنید، مقام سوم، یا چهارم و پنجم را دارد و بنابراین ما خیلی حرف برای گفتن داریم.

من روز علوم آزمایشگاهی را خدمت اساتید معظم و همکاران آزمایشگاهی ام در سراسر ایران، دانشگاه علوم پزشکی مشهد به خصوص در گروه خودمان تبریک عرض می کنم و به جرأت میگویم که علاوه بر درمان، خدمتی که اساتید ما به مردم خارج از بیمارستان ارائه می کنند، تمام آزمایش های بیمارستان به قسمت های بالین و آزمایشگاه می آیند و در آنجا تشخیص داده می شود.

نکته دیگر بحث سل است و ما در دهه اخیر خیلی کار در دانشگاه علوم پزشکی مشهد بر روی بیماری سل انجام داده ایم. دانشجویان زیادی پایان نامه خود را بیماری سل قرار دادند، چرا که بیماری مهمی است و اگر درمان نشود یک بیماری کشنده است. با توجه به اینکه ما همجواری داریم با بعضی نقاطی که بیمار سل دارند، به خصوص شمال شرق ایران باید آن را کنترل می کردیم و یکی از جاهایی که می توان مورد هدف قرار داد و کارهای درمانی و تحقیقاتی انجام داد، گروه میکروب شناسی است.

نکته دیگر این است که از وجود اساتید دانشگاهی، نه تنها در بیمارستان های قائم (عج) و امام رضا(ع) که جزء مراکز بزرگ ما هستند بلکه در بیمارستان های جانبی نیز استفاده می کنیم. یکی از بیمارستان هایی که در سطح کلان در دانشگاه هدف گذاری شده بیمارستان شهید هاشمی نژاد است. بیمارستان شهید هاشمی نژاد برای ما از اهمیت ویژه ای پیدا کرده ؛ به این دلیل که در حاشیه شهر مشهد واقع شده است و باید این بیمارستان به عنوان قطب آموزشی، درمانی و تشخیصی تقویت شود و یکی از اساتید ما که در این بیمارستان تعیین محل خدمت شدند از اساتید جوان هستند و می توانند منشأ خیر شوند، که این اتفاق خواهد افتاد.

از همه اساتید گروه نیز سپاسگزار هستم ، خوشبختانه اساتید ما فعالیت خیلی خوبی دارند و حرف برای گفتن در سطح کشور داریم و روز به روز هم در حال تقویت است و همچنین از مسئولین محترم نیز قدردانی می کنم که حمایت می کنند و جا دارد که از آقای دکتر علمداران تشکر کنم چون واقعا عنایت ویژه ای به گروه های علوم آزمایشگاهی داشتند، ما در بیمارستانآزمایشگاه آموزشی باکتری شناسی داشتیم، که سال ها در آنجا قرار داشت و اخیرا تصمیم گرفته شد، قسمتی نیز در دانشکده پزشکی راه اندازی شود، بنابراین در دو ماه اخیر به همت اساتید بزرگ آقای دکتر قزوینی و آقای دکتر فارسیانی و سایر همکاران این قسمت را راه اندازی و فعال شده و امیدوار هستم که با قرار دادن فضای بیشتری در اختیار ما، بتوانیم فعالیت را بالا ببریم و کیفیت و کمیت کار نیز افزایش یابد و موجب رضایت دانشجویان محترم و نظام آموزشی شود.

وب دا: در بحث باکتری شناسی بیماری سل توضیحاتی بفرمایید؟

استاد قزوینی: راه اصلی پیشگیری بیماری سل، تشخیص بیمار است . هر بیماری که تشخیص داده  نشود، طبق آمار جهانی در سال 10 تا 20  فرد را مبتلا می کند. این 20 نفر در سال بعد، 20نفر دیگر را مبتلا می کند و تقریبا یک بیمار مسلول بین دو تا سه سال، زنده است و چند صد نفر را می تواند بیمار کند، که به صورت تصاعدی تعداد بیماران افزایش می یابد.

ما علاوه بر اینکه در حوزه آموزش دانشجویان روی موضوع سل تأکید زیادی داشتیم، در مقطع چندین ساله ای کل پروژه های تحقیقاتی گروه را روی موضوع سل طراحی و متمرکز کردیم و همچنین در دو بیمارستان اصلی قائم (عج) و امام رضا(ع)، آزمایشگاه های سل را تقویت کردیم و تمام بودجه های پژوهشی اساتید و گروه را صرف تجهیز و تقویت آزمایشگاه های سل کردیم.

در حال حاضر می توانم به جرأت بگویم که آزمایشگاه سل بیمارستان های امام رضا(ع) و قائم (عج) جزء مجهزترین آزمایشگاه های سل شرق کشور به شمار می رود که فعالیت های های مستقیم، کشت، روش های مولکولی در آن انجام می شود و ... یعنی تقریبا تمام آزمایش هایی که در سطح جهانی در زمینه تشخیص بیماری سل لازم است، در این آزمایشگاه انجام می شود. علاوه بر آن به دانشجویان زیادی نیز آموزش داده شده و آنها سفیران خدمات و تشخیص و آموزش هستند که به شهرهای مختلف رفته و خیلی از این افراد در سیستم بهداشتی مشغول خدمت هستند، بسیاری دیگر  هم از این افراد در دانشگاه های دیگر به عنوان عضو هیأت علمی فعالیت دارند و من خیلی خوشحال هستم.

بعد از سال 1388 و بعد از یک وقفه چند ساله ای که در تربیت دانشجوی دکتری تخصصی داشتیم، تقریبا هر سال چهار، پنج نفر و بعضی سال ها بیشتر دانشجوی دکتری تخصصی داشتیم که این افراد از زمانی که فارغ التحصیل شدند، در دانشگاه های متعددی به عنوان عضو هیأت علمی مشغول خدمت هستند و خیلی از دانشجویان قدیمی و همکاران فعلی و اساتید ما در دانشگاه های شرق کشور حضور پررنگی دارند و می توانند منشأ آموزش، درمان و سلامت باشند، به عنوان مثال همکار بسیار خوب ما آقای دکتر کیخواه که در ایرانشهر تشریف دارند و بسیاری دیگر در شهرهای کردستان و سایر شهرها، خدمت می کنند که وقتی به آنجا می رویم همکاران قدیمی خود را می بینیم بسیار خوشحال می شویم.

وب دا: استاد درخشان شما از اساتیدی هستید که در خارج از کشور تحصیل کردید اما با فرصت هایی که آنجا داشتید و به عشق مردم وطن برگشتید خدمت به مردم وطن و بیماران چه لذتی دارد؟

بله... خیلی لذت بخش است که انسان به وطن خود خدمت کند. البته در محیطی که من درس خواندم در آن زمان، به عنوان مثال بحث های مولکولی در آنجا مطرح بود و من وقتی به ایران آمدم ، بحث های مولکولی و تشخیصی به شدت و خیلی فراتر در کشور خودمان راه افتاد و مقالات، تست های تشخیصی و کیت های زیاد، تولید شد.

 بنابراین هیچ انگیزه ای نیست جز اینکه ما باید به وطن خود خدمت کنیم و در واقع؛ چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است . ما در کشور خود ریشه داریم، ایران آب و خاک ما است. توصیه من به همه کسانی که به خارج از کشور تشریف می برند، این است که به کشور خود برگردند و حتما به مردم خودشان خدمت کنند. ما درکشور چیزی کم نداریم که این را از اساتیدمان حداقل در گروه خودمان متوجه شدم. ممکن است کمبود برخی تجهیزات وجود داشته باشد که آن هم قابل حل می باشد . بدانید که ما جزء کشورهایی خواهیم شد که بیشتر حرف برای گفتن شاید، بیشتر از کشورهای پیشرفته دنیا، داشته باشیم چرا که زیرساخت ها هم به لحاظ مادی و هم به لحاظ نیروی انسانی و نیز تجهیزات و فضایی که نیاز داریم، موجود است. من به جرأت می توانم ادعا کنم که ما در هیچ زمینه ای کم نداریم، یک مقداری نیاز به همت  داریم و نیز مدیران بیشتر به فکر باشند تا به این مراحل دست یابیم و البته خواهیم رسید. من کاملا به این اطمینان دارم.

وبدا: از برنامه های آموزشی گروه، بفرمایید؟

دکتر فارسیانی: برنامه های آموزشی گروه را به دو بخش تقسیم می کنیم، یک بخش آموزش دانشجویان اندرگراجوئت است که همان طور که استاد درخشان فرمودند دانشجویان پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، پرستاری، مامایی، بهداشت محیط، بهداشت مدارس و...همه رشته هایی هستند که ویروس شناسی و باکتری شناسی دارند و اساتید در بخش آموزش به این دانشجویان فعال هستند. یک بخش از فعالیت های آموزشی گروه، هم مربوط به دانشجویان پست گراجوئت است، دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری. خوشبختانه دانشگاه علوم پزشکی مشهد و گروه میکروب شناسی از گروه هایی است که سابقه طولانی در تربیت دانشجویان مقاطع ارشد و دکتری دارد.

در مورد باکتری شناسی از سال 1388 ما پذیرش دانشجوی دکتری داشتیم و ارشد میکروب شناسی تقریبا از سال 1376 و برای دانشجویان دکتری ویروس شناسی نیز خوشبختانه با پیگیری هایی که همکاران ویروس شناس ما داشتند از سال گذشته اولین گروه دانشجویان دکتری ویروس شناسی به تعداد سه نفر جذب شدند و امسال نیز تعداد چهار نقر جذب دانشجو داشتیم. در حال حضار در رشته میکروب شناسی و ویروس شناسی در مقاطع ارشد و دکتری دانشجو داریم. اکنون تعداد 20 دانشجوی دکتری در رشته های ویروس شناسی و باکتری شناسی و حدود 26 دانشجوی مقطع ارشد نیز  رشته های ویروس شناسی و باکتری شناسی داریم.

یک بخشی که در دو سال اخیر، گروه میکروب شناسی در آن زمینه فعال شده و به همت آقای دکتر درخشان و سایر اساتید محترم بوده، بحث جذب دانشجوی بین الملل است که موضوع خیلی مهمی است و ما اخیرا توانستیم 26 دانشجوی ارشد میکروب شناسی از دانشجویان بین الملل که بیشتر دانشجویان عراقی هستند و حدود چهار تا پنج دانشجوی دکتری جذب نماییم که در مجموع 30 نفر هستند و در این زمینه فکر می کنم جزء دو سه گروه اول در جذب دانشجویان بین الملل باشیم. چون جذب دانشجویان بین الملل از لحاظ بعد اقتصادی و فرهنگی می تواند به دانشگاه کمک کند و در حوزه فرهنگی می تواند ترویج فرهنگ خوب ایران باشد و دانشجویانی که در اینجا تحصیل می کنند و بعد به کشور خود باز می گردند بعد فرهنگی نیز خواهد داشت.

وب دا: از ابتدای تشکیل گروه تا کنون در حیطه تخصصی ویروس شناسی و میکروب شناسی چند دانشجوی متخصص تربیت کرده اید؟

دکتر فارسیانی: تقریبا حدود 98 دانشجو در مقطع ارشد و دکتری تا کنون از دانشگاه علوم پزشکی فارغ التحصیل شده اند.

وب دا: مهم ترین توصیه شما، در راستای اخلاق مداری به دانشجویان خود چیست؟

استاد قزوینی: سوال گسترده و مشکلی است. توصیه های اخلاقی بسیار زیاد است که شامل خدمت به مردم، علاقه به علم و دانش، تعهد به درست و دقیق کار کردن، تلاش بیشتر، نوع دوستی، حرمت استاد، صداقت ودرستی، مهربانی و دوست داشتن یکدیگر است، که این خود قدم بزرگی است و هر کدام از این ویژگی ها یک دنیا، یک سینه سخن لازم است که بیان شود. من به هر کدام از این ویژگی ها که فکر می کنم، می بینم که تعامل و ارتباطات بین فردی، دوست داشتن دانشجویان، و علاقه دانشجویان به درس و علم و احترام به استاد، می تواند روابط بسیار قوی و خوبی را ایجاد کند و در نقطه مقابل اگر رعایت نشود، سردی، دوری و عدم علاقه به علم به وجود می اید.

یک نکته مهمی که در گروه ما به صورت پررنگ رعایت می شود و بقیه نیز باید رعایت نمایند، استاد علاوه بر نقش آموزشی به عنوان ROLE MODEL نیز مطرح است، دانشجو نگاه میکند که استاد او چه کاری انجام می دهد، اگر استاد و عملکرد و رفتارش را بپسندد خیلی از چیزهای دیگر را نیز الگوبرداری می کند و این مسأله کمک می کند که دانشجو در مسیر درست قرار بگیرد، بنابراین ما علاوه بر نقش اموزشی و پژوهشی و خدماتی به عنوان الگو باید برای خودمان یک وظیفه ای قائل شویم و به این موضوع خیلی پررنگ نگاه کنیم.

وب دا، در زمینه دستاوردهای گروه در زمینه تحقیقاتی، آموزشی و... توضیح بفرمایید؟

استاد درخشان: طرح های تحقیقاتی بیشماری در گروه انجام می شود به عنوان مثال بنده که کوچک ترین عضو گروه هستم، افتخار همکاری با 95 طرح تحقیقاتی را دارم و حدود 80 نظارت بر طرح های تحقیقاتی ( همکار طرح) دارم و پایان نامه های زیادی با دانشجویان داشتم که بیش از 300 پایان نامه بوده است.

دکتر فارسیانی: من تقریبا از سال 95 که افتخار حضور در گروه را داشتم تقریبا 50 پایان نامه مقاطع ارشد و دکتری و دانشجویان پزشکی به عنوان استاد یا استاد راهنما و مشاور فعالیت داشتم.

وب دا: گروه شما بالاترین میزان ارتباط را با گروه های بالینی و پایه را دارد؟

دکتر درخشان: قطعا، اما گروه های دیگر هم هستند، گروه هایی که تک رشته ای آزمایشگاهی بوده و قطعا با بالین ارتباط دارند و همان طور که عرض کردم یک نکته مثبتی در دانشگاه مشهد است که ما باید این را قدر بدانیم و آن را تقویت کنیم به این دلیل که، کسی که سال ها عمر خود را در میکروبیولوژی، گذرانده به عنوان مثال، بیش از 30 سال در این رشته کار کرده است، در واقع یک فوق تخصص عظیمی را به دست آورده است و باید قدر این را بدانند و از ان استفاده کنند که ان شااله به نفع مردم و درمان انها است.

هدف و مأموریت ما ( دانشجویان، اساتید و کادر درمان)، یک چیز و آن حفظ سلامتی است، بنابراین ما درجهت حفظ سلامتی باید این موقعیت را قدر بدانیم و ظرفیت و پتانسلی که اساتید بزرگ ما دارند دربالین بیمار و تشخیص استفاده شود و البته این اتفاق افتاده و خوشبختانه مسئولین نیز بر این عقیده هستند و ان شااله که این مورد بیشتر تقویت شود. جایگاه ها حفظ شود و موفقیت آمیز باشد.

وب دا، در راستای ترویج برنامه های فرهنگی سلامت یعنی انچه که مردم باید بدانند از زبان شما متخصصین باکتری شناس و ویروس شناس برنامه ای درگروه خود دارید؟

دکتر درخشان: بله... همین برنامه که شما تهیه می کنید، نمونه ای است از شیوه هایی که ما اطلاع رسانی به مردم داشته باشیم و البته در سایت گروه اخبار و اطلاعاتی که داریم اطلاع رسانی می شود. علاوه بر این در بیمارستان ها گروه ما فعالیتش تنها در سطح گروه نیست و ما درکمیته های مختلفی شرکت می کنیم از جمله؛ کمیته های عفونت بیمارستانی، EDO، EDC دانشگاه که اساتید فعال هستند.

من نیز به عنوان مدیر، هیأت علمی هستم و بنابراین در سطح دانشگاه و در قسمت های اجرایی نیز، در گروه فعالیت و ارتباط دارم و در جلسات متعددی که شرکت می کنم این مطالب اطلاع رسانی می شود، لذا از این بابت نگرانی نداریم اما باید بیشتر شود و هر فعالیت هایی که انجام می دهیم به مردم و یا حداقل به جامعه دانشگاهی اطلاع رسانی کنیم، این کار تنها باعث افزایش ارزش این فعالیت ها می شود بلکه سبب تشویق سایرین می شود که فعالیت کنند و باعث پیشرفت و آبادانی کشور خود شوند.

وب دا: در تدوین و ماندگاری تاریخچه شفاهی چه نکته ای دارید؟

استاد درخشان: این کار روابط عمومی عالی است، شما با اساتید مجربی صحبت می کنید، که یک گنجینه هایی از اسرار هستند و هر استادی که سابقه چندین ساله دارد تجربیات زیادی، را در ارتباط و مواجهه با دانشجو و جامعه بیان می کند.

استاد قزوینی:  اولا تشکر ویژه از این نگاهی که ایجاد شد، دارم و ثبت تاریخچه و وضعیت فعلی دانشگاه و قطعا این در آینده راهگشا و چراغ راه آیندگان خواهد بود که در قدیم چگونه بوده است. همان طوری که برخی از اسناد، مدارک و نوشته هایی که از سال های قبل باقی مانده یا خاطرات اساتید قدیمی که گاهی پای صحبت آنها می نشینیم و می شنویم خیلی مسیر را برای ما روشن می کند و فلسفه وجودی خیلی از اتفاقات را به ما نشان می دهد، مجدد تشکر می کنم از وقت و نگاه و این مسیری که شروع کردید و چندین سال است که در این حوزه زحمت می کشید و مطمئن هستم که اکنون و به خصوص در آینده ان شااله خیلی ارزشمند و چشمگیر خواهد بود.

دکتر فارسیانی: بنده هم تشکر می کنم از زحمات شما و همکاران روابط عمومی برای برگزاری این جلسات و تاریخچه شفاهی که در دانشگاه علوم پزشکی است. به نظر من برای تاریحچه شفاهی موارد زیاد است، اما مهم ترین، موردی که می توان اشاره کرد ارج نهادن به فعالیت اساتید است که البته من هنوز به درجه استادی نرسیده ام و دانشجوی اساتید هستم. اساتید معززی در این دانشگاه فعالیت کرده اند به ویژه پیشکسوتان که مصاحبه با این عزیزان و دستاوردهاشان باعث می شود که آنها در خاطرات باقی بمانند و مخصوصا برای دانشجویان می توانند به عنوان الگو قرار بگیرند.