گفتگو با عضو هیأت علمی و محقق جوان دانشگاه علوم پزشکی مشهد

 دکتر مجيد خادم رضاييان، متولد 1365 در شهر مشهد و عضو هيأت علمي گروه پزشكي اجتماعي دانشگاه علوم پزشكي مشهد، یکی از چهره های جوان و فعال در حوزه های آموزشی و پژوهشی این مجموعه است که پس از دانش آموختگی و استفاده از طرح جایگزین خدمت بنیاد ملی نخبگان برای گذراندن دوره سربازی، در سال 1398 افتخار خدمت به  عنوان هيأت علمي را در بدنه بزرگ دانشگاه علوم پزشكي مشهد داشته و مسئولیت های مختلفی از جمله؛ سردبيري مجله افق توسعه آموزش علوم پزشكي و معاون مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه را تجربه نموده است. وبسایت خبری وبدا در راستای انجام مصاحبه و آشنایی بیشتر با اساتید جوان هیأت علمی  دانشگاه علوم پزشکی مشهد، گفتگویی با این استاد جوان داشته که شرح آن را در ادامه می خوانید:  

وب دا: با سپاس از حضور شما در این مصاحبه، بفرمایید که آغاز فعالیت شغلی شما از چه سالی، در کجا و با چه مسئولیت‌هایی بوده است؟

از همان ابتدا، همكاري مشترك را با گروه پزشكي اجتماعي و مركز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشكي دانشگاه آغاز كردم و البته وارد شدن به بستري كه پيش زمينه هايش را در رشته تخصصي ام خوانده بودم و در ستاد دانشگاه هم فعاليت مي كردم ويژگي هاي خاص خود را داشت.

من در دوره رزیدنتی تجربه فعالیت در EDC دانشگاه را داشتم و با توجه به اين پيش زمينه در کسوت هیأت علمی نیز عمده فعاليت هاي من بر حوزه آموزش متمركز بود و تلاش كردم با تجربياتي كه كسب مي كنم به حوزه آموزش كمك كنم، لذا به نظر خودم در اين چند سال مهمترین اقداماتم در حوزه آموزش سه مورد است.

اقدام اول؛ از همان ابتدای ورود به دانشگاه مسئوليت دبيراجرايي مجله افق توسعه آموزش علوم پزشكي به من سپرده شد که مجله اي با سابقه 15 ساله در دانشگاه و جزء قديمي ترين مجلات آموزش پزشكي كشور بود و البته چالش هاي خاص خود را داشت. در واقع این مجله به اندازه اي كه حق آن بود و اساتيد گذشته زحمات بسیاری كشيده بودند پيشرفت نكرده بود و بنابراين ما انرژي خود را در مركز مطالعات براي اين مجله گذاشتيم و با همكاري و مساعدت معاونت پژوهشي دانشگاه سامانه اختصاصی آن را راه اندازی كرديم و به تدريج شروع كرديم به اخذ نمايه هايي كه در سطح كشور و دنيا براي مجلات آموزش علوم پزشكي وجود داشت و نشریه به مرور پيشرفت كرد.

 در ابتدا مجله به صورت دو فصلنامه بود و با افزايش ورودي مقالات آن را به فصلنامه تبديل كرديم، اين پيش شرط لازم بود تا بتوان برای مجوز علمي پژوهشي در كميسيون نشريات وزارت بهداشت اقدام كنيم لذا بعد از فصلنامه شدن مجله درخواست خود را ارسال كرديم. با توجه به اينكه اقدام ما همزمان با دوران كرونا بود و جلسات با تأخير برگزار مي شد يك سال بررسي آن به طول انجاميد و به لطف خدا مجوز علمي پژوهشي براي فصلنامه اخذ شد كه دستاورد خوبي بود؛ چرا كه این مجله عليرغم سابقه زيادي كه داشت، اما چنين مجوزي را نداشت و شروع كرديم به افزايش تعداد مقالات منتشر شده و تلاش كرديم با افزايش قسمت هاي جديد به مجله مثل چكيده صوتي، طیف رنگی مشاركت نويسندگان، نوآوري در مجله داشته باشيم. آمارها در مجله نشان مي دهد مقالات منتشر شده بيش از یک ميليون بار بازديد شده اند و با ميانگين زمان داوري 15 روزه موفق شديم رضايت نسبي را براي پژوهشگران فراهم كنيم. در حال حاضر و زمان انجام این مصاحبه (زمستان 1404) شماره بهار 1404 هم روي تارنمای مجله قرارگرفته و شماره تابستان 1404 هم در مراحل انتهايي آماده سازی است، حدودا براي پنج شماره آتي نيز كارهاي مقالات انجام و پذيرفته شده اند و در سامانه مجله در قسمت مقالات آماده انتشار هستند.

اقدام دوم که از يك دغدغه برآمده از دوره رزيدنتي براي من نشأت می گرفت، این بود که ما روند آموزش را چگونه در دانشجويان رصد مي كنيم؟ چون اغلب مطالعاتي كه در حوزه آموزش انجام مي شوند ماهيت مقطعي دارند، يا ممكن است مداخله اي باشد كه اثر بخشي متغيري را بررسي كنند؛ يعني به جرأت می توان گفت ما مطالعات طولي (كوهورت) كه در طول زمان، دانشجو را در حوزه آموزشي رصد كند اگر نگوییم اصلا نداشتیم، خیلی كم داشتيم.

 سهم مطالعات طولی (کوهورت) در حوزه آموزش در مقالات بين المللي به شدت رو به افزايش است و در چند دهه اخير بيش از 10 برابر شده است اين در حقيقت مبناي پايه گذاري طرح كوهورت آموزشي در دانشگاه شد و با عنوان مطالعه ارزيابي طولي رشد و پيشرفت (LEADS) در سال 1400 تصويب شد و از سال 1401 در دانشکده پزشکی شروع و آغاز به نمونه گیری از دانشجویان جدیدالورود کرد.

در سال 1402 دانشجويان جدیدالورود ساير دانشكده ها نیز وارد طرح شدند و در حال جمع آوري داده ها هستيم ، حدود یک هزار نفر دانشجو در مجموع وارد اين طرح شدند و مقرر گرديد تا دو سال بعد از فارغ التحصيلي مورد رصد قرار بگيرند. به عنوان مثال براي دانشجويان رشته پزشكي، هفت سال دوره تحصيل آنها طول مي كشد و دو سال دوره طرح و يك سال هم بعد از آن يعني؛ براي رشته پزشكي يك دوره ده ساله مي شود كه مورد رصد قرار مي گيرند و ما، هم عملكرد آموزشي-پژوهشي و هم عملكرد دانشجويي را مورد رصد قرار مي دهيم و همچين يك سري سوالات را در قالب پرسشنامه هاي مختلف از آنها مي پرسيم و در مجموع اين داده ها به ما كمك مي كند كه وقتي دانشجو به آن وضعيت نهايي خود (كه می توان گفت اشتغال اولويت اصلي است)، دست پيدا كرد ببينيم چه عواملی روي اين مورد تأثير داشته است. اين قالب مطالعات کوهورت در حوزه بالين به وفور وجود دارد بیش از 46 مطالعه همگروهی در سطح کشور با محوریت حوزه های بالینی و بیماری ها در حال اجرا می باشد که با سنجش مواجهه های اولیه، پیامد نهایی قابل پیش بینی می شود. ما به عنوان اولین مورد در سطح کشور، همين الگو را در حوزه آموزش پياده كرده ايم.

اما تفاوت در اين است كه در كوهورت بالينی، مثلا یک نمونه خون که گرفته مي شود می توان چند صد متغير از آن استخراج نمود اما در كوهورت آموزش، بايد روي نمرات و پرسشنامه ها كار كنيم که گردآوری داده ها را کمی سخت تر می کند، به فضل الهی تمام مسئولین از این طرح حمایت نمودند. برای ارزیابی نظر مدیران ارشد دانشگاه در این خصوص 10 سئوال طراحي كرديم و با مسئولین حوزه آموزشی و پژوهشی در دانشکده ها و دانشگاه مصاحبه هایی انجام شد که در تارنمای طرح کوهورت آموزشی نیز بارگذاری شده است. سال جاری نيز خلاصه اي از این طرح در جشنواره هفته پژوهش و فناوری دانشكده پزشكي در قالب ويدئو ارائه گرديد.

اقدام سوم يك عقب افتادگي دانشگاه علوم پزشکی مشهد نسبت به ساير دانشگاه هاي علوم پزشكي سطح كشور بود، پنج مورد از دانشگاه هاي علوم پزشكي كشور، داراي ساختاري به نام مركز تحقيقات آموزش پزشكي هستند كه اين مركز در ادبيات حوزه معاونت پژوهشی كاملا شناخته شده است و فعاليت هاي آن مشخص است و به خوبي مي تواند شواهد جديد را توليد و به بدنه فکری تصمیم گیران و سیاست گذاران تزريق كند؛ به عنوان مثال مركز تحقيقات پوست براي حوزه پوست يا مركز تحقيقات چشم پزشكي براي حوزه چشم پزشكي توليد شواهد مي كند.

ما در دانشگاه علوم پزشكي مشهد اين مورد را نداشتيم و در قدم اول نياز به اخذ مصوبه از معاونت پژوهشي دانشگاه بود كه آن را دريافت كرديم و فاز اول طراحي آن در قالب هسته تحقيقات بود كه از زمستان سال 1402 اين مجوز را از شورای پژوهشي دانشگاه گرفتيم تا بتوانيم در حوزه هسته تحقيقات فعاليت كنيم و خوشبختانه راه اندازي شد و تارنمای آن هم طراحي گرديد (آدرس تارنما https://mserc.mums.ac.ir) هسته تحقیقاتی پس از تدوین برنامه عملیاتی، در چندین محور فعالیت های خود را آغاز نمود. در همینجا از اساتيد، دانشجویان و کارشناسان علاقه مند به حوزه آموزش دعوت می کنم درخواست های خود برای عضویت در این هسته تحقیقاتی را برای ما ارسال نمایند.

يكي از رويدادهايي كه به طور اختصاصی توسط هسته تحقيقات آموزش علوم پزشکی طراحي شده است و طی هفت ماه، هفت جلسه از آن برگزار شده است، سلسله جلسات «تلفيق هنر هفتم و آموزش» است یعنی از بستر فيلم هاي سينمايي كه در دنيا وجود دارند استفاده كنيم و مفاهيم آموزشي را به مخاطبان منتقل كنیم. در واقع در این سلسله جلسات از اساتيد می خواهیم خودشان فیلم ها را با عناويني كه انتخاب كرده ايم و كارهاي كارشناسي آنها انجام شده مشاهده كنند و طي برگزاري جلسه گفتگوي آزاد داريم در این راستا هم اساتيد تجارب خود را بيان مي كنند و هم از بستر هنر استفاده مي كنيم تا بتوانيم دغدغه هاي حوزه آموزش را منتقل كنيم و در نهایت مهمترین نکات مطرح شده را نیز جمع بندي و گزارش آن را به دانشكده ها و دانشگاه ارائه مي كنيم.

وب دا: با توجه به نقش مهم و اثرگذار اساتید در فضاهای مختلف آموزشی و پژوهشی و درمانی دانشگاه ، از نگاه شما یک استاد موفق در این حوزه‌ها چه شاخصه‌هایی دارد؟

وقتي مي گوييم استاد برگزیده در حوزه آموزش، عمدتاً جشنواره آموزشي شهيد مطهري به اذهان متبادر مي شود و تجليلي كه از اساتيد برگزيده انجام مي شود. جشنواره آموزشي شهيد مطهري در واقع نگين فعاليت هاي آموزشي دانشگاه است كه سالانه برگزار مي شود.

در چند سال اخير يك اقدام ارزشمندی كه در EDC دانشگاه انجام شد ساختار دادن به فعاليت هاي خوبي بود كه در ادوار گذشته انجام شده و انشاالله ادامه خواهد داشت . در فصل پاييز جشنواره آموزشی شهید مطهری با ارسال فرآيندهای آموزشی آغاز مي شود و در حال حاضر فرآيندها به دانشگاه ارسال شده است و داوري هاي آن صورت مي گيرد و موارد برتر در اختتامیه مورد تقدیر قرار خواهند گرفت.

يكي ديگر از محورهاي جشنواره آموزشی شهيد مطهري تجليل از استاد برگزيده است كه البته سختي حوزه كار آموزش كه ما در هر جلسه اي كه برگزار مي كنيم به آن تأكيد داريم این است که كمّي كردن فعاليت هاي يك استاد به عنوان استاد برگزيده كار آساني نيست چرا كه برون داد آن لزوماً كمّي نيست. البته برخلاف حوزه پژوهش كه در اين محور شايد پيچيدگي كمتري داشته باشند ( يعني خروجي را به عنوان مقاله در نظر مي گيرند، سپس آن مقاله در  مجله اي منتشر شده ، آن مجله يك نمايه اي دارد و كمّي كردن و امتیازدهی به آن الگوی خاص خود را ساختارمند کرده است) ما نيز بايد در حوزه آموزش به اين سمت سوق داده شويم و تا جايي كه امكان دارد فعاليت ها را به صورت كمّي مورد سنجش قرار دهيم.

 اما همين قسمت استاد برگزيده در طي چند سال اخير تحولاتی را طي كرده است، يعني شيوه نامه نگارش و چندین نوبت مورد بازبینی قرار گرفته و جداول امتيازدهي مربوط به اساتيد با اجماع نظر خبرگان از تمامی دانشکده ها صورت گرفته است. جلسات متعددي را با مسئولين محترم دفاتر توسعه آموزش دانشكده ها برگزار كرده ايم و بازخوردهاي مختلفي را از سوي دانشكده ها دريافت نموده ايم و گویه ها و امتیازبندی آنها بازبيني شده است.

تمام مواردی که ذکر شد قطعا بدون جلب همکاری و مشارکت تیمی و حمایت مدیران ارشد قابل انجام نبود. لذا لازم است از تمامی اعضای هیأت علمی، دانشجویان و کارشناسان که در انجام موارد فوق ما را یاری نمودند قدردانی نمایم.